Zaman etüdü çalışması, belirli şartlarda yapılan bir işin ögelerini, süresini ve derecelerini gözlemlemek ve analiz etmek suretiyle, söz konusu işin belirlenen bir çalışma temposunda yapılabilmesi için gereken süreyi belirlemekte kullanılan bir iş ölçme tekniğidir.
Zaman analizi yapılan işler için, ölçümler ve analiz sonucunda belirlenen standart süreler seri üretim şartlarında çalışan kişiler ve/veya makinalar için kapasite, maliyet ve planlama ana başlıklarında en önemli parametredir. Bunun yanı sıra bu standart süreler, hat/istasyon üzerinde seri üretim şartlarında çalışmayan, esasında üretim faaliyetlerine endirekt olarak katılım gösteren kişilerin, işi yapma sıklığına göre değerlendirilerek iş yükünü belirlemekte kullanılmaktadır.
Aşağıda belirtilen ilk dört kriter her iki şartlarda çalışan kişiler için kullanılmalı, beşinci kriter ise endirekt şartlarda çalışan kişiler için ek olarak değerlendirilmelidir. Bu kriterlere, endirekt çalışan odaklı bakılacak olursa kriterler şöyle detaylandırılabilir;
1. İşlerin belirlenmesi:
İş yükünün belirleneceği kişinin çalışma alanında tanımlı ve/veya tanımsız olarak yaptığı işlerin tümünün, yapma sıklığına bakılmaksızın listelenmesidir.
2. İş alanının bölümlere ayrılması
Endirekt çalışan kişi, tanımlı ve/veya tanımsız işleri geniş bir saha içerisinde yapmaktaysa ve belirli bir referans noktasından bu sahanın herhangi bir bölgesine gidiş geliş söz konusu ise; saha belli bölümlere ayrılmalı her bölümde işler kendi içerisinde değerlendirilmelidir. Daha sonra iş yükü hesaplanırken, bu ayrılan bölümlerde yapılan işler, işi yapma sıklığına göre yüzdesel olarak dağıtılmalıdır.
3. Ölçümlerdeki hatalı verilerin eliminasyonu (Chauvenet Kriterine göre)
İstatistik teorisinde Chauvenet Kriteri; bir gözlemler dizisinden elde edilen deneysel verilerden aykırı/şüpheli olanlarının tespit edilmesini sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntemde Chauvenet Kriteri tablosundan, yapılan ölçüm sayısı için kabul edilebilir maksimum sapmaların mutlak değerlerinin standart sapmalara oranına bakılır. Bu şekilde aykırı/şüpheli olan veriler elendikten sonra tekrar ortalama ve standart sapma hesaplanır. [1]
Bilindiği gibi zaman analizlerinde alınan ölçüm adedinin yeterliliğin kontrolü için Örnek Büyüklüğüne bakılır. Bu işlem sonucunda ölçüm adedinin yeterli mi, yoksa kaç ölçüm daha alınmalı sorularına cevap aranır. Şayet Chauvenet kriteri kullanılırsa, Örnek Büyüklüğüne bakılmadan önce aykırı/şüpheli veriler elemine edileceği için, aykırı/şüpheli verilerin büyüklüğüne bağlı olarak tekrar gözlem yapılmayı gerektiren durumlarda gözlem sayısının minimumda tutulmasını sağlayacaktır. Böylelikle, hem aykırı/şüpheli veriler elemine edilecektir, hem de bu aykırı/şüpheli verilerden dolayı gözlemciyi gereğinden fazla veri toplama mudasından kurtaracaktır.[Örnek için kaynak 3]
4. Tolerans paylarının takdir edilmesi
Zaman etüdü sırasında ölçülen zaman, belirlenen bir tempo payı ile çarpılır. Bu işlemin esas amacı, çalışan kişinin belirli bir süre sonunda yorulmaya ve monotonluğa bağlı olarak çalışma hızındaki düşüşün de gözden kaçırılmamasıdır. Tempo payı belirlendikten sonra çalışan kişi üzerinde etkisi olan; ortam şartları, öngörülemeyen gecikmeler ve kişisel ihtiyaçları kapsayacak belli bir tolerans payı da takdir edilir. Tolerans payları on kalemde takdir edilmelidir; [Oranlar için Bakınız Kaynak 2]
Kişisel ihtiyaç payı
Vücut pozisyonu (oturma/ayakta/eğilme/uzanma/yürüme)
Bedensel çaba (çok hafif yük/hafif/orta/ağır/çok ağır)
Beceri (düşük/orta/yüksek)
Zihinsel çaba (basit/az karmaşık/orta/karmaşık/çok karmaşık)
Göz çabası (az dikkat gerektiren/dikkat gerektiren/çok dikkat gerektiren)
Monotonluk (düşük/orta/yüksek)
Gürültü (hafif/aralıklı yüksek/sürekli yüksek/aralıklı çok yüksek/sürekli çok yüksek)
Aydınlatma (yeterli/yetersiz/çok yetersiz)
Çevre koşulları (atölye/ofis)
5. İş yükünün gerçek hayatı simule edecek şekilde hesaplanması
İş yükü hesaplama konusunda zamanı ölçülen işlerin yapılma sıklığı en önemli parametre olmaktadır. Burada dikkat edilecek husus; en sık yapılan işten en nadir yapılana kadar sıralamak ve iş yükünü en nadir yapılan işin periyodunda hesaplamaktır. Örneğin, listelenip ölçülen tüm işler gün içinde mutlaka yapılıyorsa iş yükü hesabı günlük olarak yapılabilir. Fakat, bazı işler haftada birkaç kez yapılmaktaysa bu durumda iş yükü haftalık periyotta hesaplanıp daha sonra günlük veya vardiyalık olarak dağıtılmalıdır.
Bunun yanında vardiyalara göre yapma sıklığı da iş yükü dağıtımında dikkate alınmalıdır. Örneğin, günde 3 vardiya halinde yapılan bir araç yükleme veya boşaltma işinde toplam iş yükü, geçmiş verilere bakılarak araçların vardiya bazlı gelme oranına göre dağıtılmalıdır.
Kaynaklar
[1] https://chetaero.files.wordpress.com/2016/11/chauvenet.pdf (28/08/2020 erişim)
[2] Korkmaz, İ.H, Lojistik Sektöründe İş ve Zaman Etüdü, 2016
[3] https://docplayer.biz.tr/24520271-Veri-eliminasyonu-chauvenet-kriteri-d-max-olcum-sayisi.html (15/09/2020) (Örnek için bknz)